Marek Szarawarski o książce Beaty Chomątowskiej: "Informacja o śmierci naszego miasta jest mocno przesadzona"

Jako rodowity mieszkaniec Rabki nie czuję się obrażony treściami zawartymi w książce, która wzbogaciła, w pewnym stopniu, moją wiedzę, przede wszystkim o rodzinie Kadenów i losach rabczańskich Żydów. Te i inne tematy opisywane przez Panią Beatę Chomątowską znam również z innych źródeł. Chcę jako „pniok”1), nauczyciel i dyrektor 2) szkoły sanatoryjnej oraz samorządowiec 3) odnieść się do pewnych problemów zawartych w dokumencie.

Kursywą zaznaczono cytaty z książki B. Chomątowskiej ”Miasto Dzieci Świata” i opinie na jej temat.

DROBNE UWAGI – SPROSTOWANIA
• Emil Myszor nie był Przewodniczącym Rady Narodowej, nie był lekarzem, nie miał tytułu doktora. Ale zapamiętany został jako sprawny zastępca Dyrektora DOChP (obecnie IGiChP) i profesjonalny prezes Rabczańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.

• „Księże Pola” to nie Osiedle Słoneczna a tereny naprzeciwko starego cmentarza przy ulicy Orkana, na których wybudowano wiele mieszkalnych bloków. W młodości zjeżdżaliśmy tam na sankach. Najdłuższa, bezpieczna górka do zjazdów.

• Organem prowadzącym dla sanatorium i szkoły w Lotosie było Województwo Małopolskie. Remonty i modernizacje samorząd wojewódzki mógł wykonywać tylko na własnych obiektach a niestety właściciel obiektu Związki Zawodowe Kolejarzy, nie prowadziły tam inwestycji. Postawiły natomiast zaporową cenę na sprzedaż budynku, której Marszałek nie mógł zaakceptować. Z powodu braku konsensusu efekt był taki jak przedstawiono w książce – likwidacja Lotosu.

SPRAWY WŁASNOŚCI…„Niszczeje architektura uzdrowiskowa, która jest największym bogactwem Rabki – piękne modernistyczne lub drewniane wille czy nawet całe sanatoria. Spadkobiercy właścicieli od dwóch dekad nie mogą doczekać się zwrotu majątku od państwa. Gdyby setki parcel, należących do Kadenów i Wieczorkowskich zgodnie z oczekiwaniami i roszczeniami wróciły do spadkobierców Rabkę-Zdrój czekałoby istne trzęsienie ziemi. Wieczorkowscy już podejmowali pierwsze próby odzyskania majątku… .”
Sprawy własności należy wreszcie rozwiązać. Wypłacić rekompensaty za utracony majątek lub oddać spadkobiercom wszystko. Pod jednym warunkiem, że doprowadzą tereny i budynki do dawnej świetności. Jeżeli jednak ma to wyglądać tak jak z „Gwiazdą” to niech samorząd oraz prywatni bisnesmeni inwestują, remontują, prowadzą renowacje. Willa „Pod Aniołem” i dawne sanatorium „Echo” są dobrym przykładem tego kto może zrobić z ruder „perełki” budowlane. Czekam na finał odbudowy „Trzech Róż”.
KANALIZACJA, GAZYFIKACJA, SMOG
…„W 1980 roku z polecenia terenowego sanepidu zamknięto wszystkie baseny kąpielowe w Rabce, bo stwierdzono w nich skażenie wód trzeciego stopnia, a nawet częściowo wykraczające poza skalę. Ekolodzy biją na alarm, że możliwości eksploatowanej od lat oczyszczalni są niewielkie i zresztą dawno przekroczone. Budowa nowej, zapowiadana od dawna, utknęła, a zatruta chemikaliami Raba zagraża nawet zbiornikowi w Dobczycach, który jest rezerwuarem wody pitnej dla Krakowa.” W 1985 roku zaledwie jedna trzecia rabczańskich budynków ma kanalizację. Pozostałe odprowadzają dziennie do rzek lub gruntu prawie dwa i pół tysiąca metrów sześciennych ścieków.”…
Wybudowano nowoczesną oczyszczalnię. Ostateczne zakończenie i uzyskanie efektu ekologicznego nastąpiło w czerwcu 1999r. Skanalizowanie Gminy szacowane jest na 51,8%. W mieście ten % jest dużo wyższy. Dodatkowo w gminie czynne są przydomowe oczyszczalnie. W posiadaniu spółki ZWiK znajdują się 3 ujęcia wód powierzchniowych: z potoków Poniczanka, Luboński oraz z rzeki Raba. Akredytowane wyniki badań wody uzdatnionej oraz wyniki próbek pobranych na wylocie z oczyszczalni ścieków –wszystkie parametry mieszczą się w normach. 5)
…„Można przypuszczać, że Rabka jest podtruwana także przez Nowa Hutę.”…
Wszystkie piece w Nowej Hucie zostały wygaszone.
…„Nowy Świat zatruwają wyziewy z pralni Instytutu Matki i Dziecka, a władze planują budowę kolejnej kotłowni i pralni w strefie A, w bezpośrednim sąsiedztwie parku zdrojowego i deptaka.”…
…” Słup dymu unosi się nad topornym skądinąd gmachem zakładu przyrodoleczniczego, swoją porcję dokłada też kotłownia zbudowana nad kościołem, św. Teresy, …. Gazyfikacja Rabki jakoś nie specjalnie „chwyciła”.”…
Wszystkie budynki użyteczności publicznej są zgazyfikowane. Między innymi szkoły, placówki medyczne, osiedla mieszkaniowe. Jeśli Polska Spółka Gazownictwa wywiąże się ze swoich planów cała gmina, będzie zgazyfikowana! 6)
…„To strefa B uzdrowiska. W myśl prawa nie można w niej prowadzić działalności, która negatywnie wpływa na właściwości lecznicze miejscowości. Stężenie rośnie, przekracza dobową normę czterokrotnie.”…
Średnioroczne stężenie pyłu PM10 w 2023 roku wynosiło w uzdrowisku 16 ug/m przy dopuszczalnej normie 40ug/m. W latach 2017 – 2023 zlikwidowano 698 nieefektywnych źródeł ciepła (kopciuchów). Likwidacja jest kontynuowana! 6)
OPINIE PACJENTÓW - BRAK SYMETRII
…”O rabczańskie doświadczenia z dzieciństwa zapytałam na Facebooku. Zgłosiło się całkiem sporo osób. Głównie z komentarzami: „To było więzienie!”, „Obóz koncentracyjny!”, „Nie chciałam/em tam wracać”. Aż mnie zmroziło. Doświadczeniami pozytywnymi lub neutralnymi dzieliło się znacznie mniej osób.”…
Ze smutkiem przeczytałem głównie negatywne opinie pacjentów. Pozytywne zdania są przecież w księgach pamiątkowych szkół sanatoryjnych. A w archiwach można znaleźć opracowania wykonywanych systematycznie anonimowych ankiet na temat oceny warunków socjalno-bytowych, edukacyjnych, opieki i wychowania a także zajęć rehabilitacyjnych oraz zabiegów medycznych. Wynika z nich, że sukcesów było więcej. Świadczą o nich też listy i karty pocztowe byłych wychowanków-pacjentów z podziękowaniami i pochwałami naszej pracy. Łagodzą one surową, nieobiektywną ocenę zawartą w książce.

Zastanawia mnie brak „symetrii” w przedstawieniu doświadczeń. A może po prostu złe wieści rozchodzą się szybciej i sprzedają lepiej!

OPIEKA NAD DZIEĆMI
…„W PRL-u i na początku lat 90. standardy traktowania dzieci w placówkach leczniczych były inne niż dzisiaj, co potwierdzają archiwalne dokumenty, raporty, opisy zachowań opiekunów, zwłaszcza personelu pomocniczego, czyli pielęgniarzy/ek czy wychowawców/czyń. Wielu z nich nie nadawało się do pełnienia tych funkcji, wręcz należało trzymać dzieci z daleka od nich. Nie mówię o drastycznych przekroczeniach uprawnień, jak molestowanie, choć i takie przypadki pojawiają się we wspomnieniach, ale przede wszystkim o nieuwzględnianiu przez dorosłych wrażliwości dziecka. Myślę, że to nie jest rabczańska specyfika. Podobnie było w większości placówek sanatoryjnych dla dzieci w PRL-u.”…
Tu pełna zgoda z Autorką. Wszystkie placówki leczące dzieci i młodzież w tym czasie miały problem braku odpowiedniej i odpowiedzialnej kadry pedagogicznej. Myślę, że słynna lecznica w szwajcarskim Davos również.

Ale już w latach 80-tych ubiegłego wieku na bazie lokalowej szkoły przy Instytucie otwarto „Rabczańską Akademię Pedagogiki” (można taką nazwę zaryzykować) a na początku XXI w szkole przy Śląskim Centrum „studia podyplomowe” z Pedagogiki Leczniczej. W obydwu placówkach wiedzę przekazywali profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wyższej Szkoły Nauk Pedagogicznych z Warszawy, Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie(WSP) oraz z Katowickiego WOM-u. Prawie dwustu nauczycieli i wychowawców naszych szkół przy sanatoriach ale również kadra pedagogiczna i medyczna z innych miejsc Polski rozpoczynała tutaj studia. Uzupełniała kwalifikacje, uzyskiwała tytuły naukowe, zdobywała stopnie specjalizacji i awans zawodowy. Nowoczesne, dobrze wyposażone szkoły sanatoryjne wybudowano i oddano do użytku: IGiChP (1969), ŚCRU („Pstrowski’) (1973), Uzdrowisko Rabka S.A (1998).
…„Dzieci, często bardzo małe, bo pięcio-, sześcioletnie, przybywały do zupełnie nieznanego im miejsca. Przy wejściu musiały pożegnać się z rodzicem, na czas pobytu oddać obcym ludziom wszystkie swoje rzeczy i natychmiast maszerowały pod prysznic. Rozbierały się do naga znów przy zupełnie obcych ludziach i nieznajomych dzieciach. Skojarzenia z obozem nasuwają się same. Potem czekały je bolesne i upokarzające procedury medyczne.
Ze swoją mroczną przeszłością Rabka jest wszystkim, tylko nie miejscem dla dzieci.

Trudno z taką świadomością uznać Rabkę za miejsce przyjazne dzieciom. Raczej centrum cierpienia, chorób i nieszczęścia. Mroku, w którym nikt nie chce być.”…
W tej sprawie powinni wypowiedzieć się lekarze, pielęgniarki, rehabilitanci i inni.

SANATORIA I DWORZEC AUTOBUSOWY
…„Sanatoria są zamykane z różnych powodów – rozwoju medycyny, który wyeliminował wielomiesięczne kuracje sanatoryjne w przypadku wielu chorób, otwarcia Polski na świat i możliwości leczenia dzieci za granicą. Ponadto w efekcie niekończących się reform służby zdrowia placówki w Rabce-Zdroju są coraz słabiej dofinansowywane, sukcesywnie ogranicza się ich działalność lub zamyka.” …
Gdy nie udało się „wypełnić” sanatoriów małymi pacjentami kierownictwa ośrodków przygotowały ofertę dla dorosłych ze szczególnym uwzględnieniem seniorów. Hasło „Rabka to nie tylko dzieci ale i wiek trzeci” zaczyna być równie ważne jak „Miasto dzieci świata” . Szerzej o tym problemie w 4).…„Dziś w mieście nadal nie ma nawet dworca autobusowego.”…
Kto ma go wybudować i utrzymywać?
Dalekobieżne linie są w prywatnych rękach. Nie wszystkie autokary wjeżdżają do Rabki.
Starania obecnego burmistrza Rabki-Zdroju wymusiły na GDDKiA budowę przystanków autobusowych (os. Możdżeniówka) w Chabówce z parkingami i bezpieczną kładką nad Zakopianką. Wahadłowo do centrum uzdrowiska będą kursowały ekologiczne busy.
Jest bardzo prawdopodobne, że po zakończeniu inwestycji linii kolejowej Chabówka– Nowy Sącz „ciężar” przyjazdów do Rabki Zdroju przeniesie się na dworce kolejowe.

MOJE SPOJRZENIE NA RABKĘ-ZDRÓJ

Czy Rabka się rozwija. TAK. Czy tak szybko jakbyśmy chcieli? NIE!, bo nie są to skoki milowe. Ale idzie do przodu. Dla jednych będą to milimetrowe kroczki dla innych kroki większej jednostki długości. Żeby ten postęp zobaczyć wystarczy zapoznać się z podsumowaniami rabczańskiego samorządu, które publikowane są każdego roku.

FIRMY

1. Znane poza Polską – stworzone przez Rabczan:
• Blachotrapez
• Dubiel Vitrium.
2. FRRR prowadzi działalności na rzecz wszechstronnego rozwoju regionu Rabki.
3. GOPR Podhalańska Grupa – lider ratownictwa w nowym, własnym obiekcie.
4. Zdawalność matur w rabczańskich szkołach średnich blisko 100%. W rankingach edukacyjnych zajmują wysokie miejsca a sukcesy sportowe uczniów Liceum Eugeniusza Romera (kontynuator Gimnazjum Wieczorkowskiego) na arenach małopolskich i ogólnopolskich są imponujące.

BUDYNKI/OBIEKTY
1. „Rabcio” najnowocześniejszy Teatr Lalek w Polsce a może nawet w Europie. Pomysły na spektakle, warsztaty, koncerty satysfakcjonują dzieci, młodzież i dorosłych. Przybliżają kulturę przez duże” K”.
2. Kino „Śnieżka” nowoczesnością niewiele ustępuje teatrowi. Oprócz tradycyjnego repertuaru organizuje codziennie seanse dla dzieci i młodzieży z Rabki oraz okolic.
3. Nowe budynki:
• „Klinika” IGiChP.
• Rabczański Zdrój Medical Spa.
4. Dom Pomocy Społecznej po kompleksowym remoncie spełnia standardy UE.
5. Zmodernizowano rabczańskie licea a przy nich wybudowano hale sportowe.
6. Stadion Miejski, ze sztuczną nawierzchnią, jest miejscem całorocznych treningów i meczów setek piłkarzy od przedszkolaków do seniorów.
7. Ścieżki rowerowe na Krzywoniu.
8. W budowie:
• Szpital Miejski – będzie „Rabczańska Klinika”.
• Tanie mieszkania na Zaborni m.in. dla młodych.

IMPREZY

Tylko niektóre:
1. Festival Rabka.
2. Karpacki festiwal dziecięcych zespołów regionalnych.
3. Puchar Szlaku Solnego.
4. Dziecięce zawody rowerowe Giant Bike Race.
5. Międzynarodowe Zawody Street Workout Caliathletics Highlander Cup.
6. Dawnej Rabki Czar.
7. Ogólnopolskie Zimowe Senioriady.

CZY MIASTO DZIECI POWOLI UMIERA?


Strona 413. Na fotografii straszy składowisko starych pralek zbieranych w ramach akcji: Śmieci - duże gabaryty. Na końcu zdanie:
…„Miasto Dzieci powoli umiera”…
Kilka metrów dalej za ogrodzeniem jest Rabkoland, który przez wiele miesięcy tętni radosnym życiem tysięcy dzieciaków z Polski i z zagranicy przyjeżdżających tu na atrakcyjną i bezpieczną rozrywkę.
Miasteczko wodne najnowsza atrakcja w Parku Zdrojowym cieszy się ogromnym powodzeniem i oblegane jest nie tylko w słoneczne dni.
O „hasających” za piłką na Miejskim Stadionie pisałem wyżej.


Czytając „Miasto Dzieci Świata” odniosłem wrażenie, że laurkę dostali byli właściciele Rabki. Zasługują na szacunek.
Ale nie tylko oni przyczynili się do budowy i rozwoju uzdrowiska.
Dlatego wszystkim „Ptokom”, „Krzokom” i „Pniokom”, którzy przez powojenne lata służyli, służą i będą służyć Rabce oraz udowadniają że informacja o śmierci naszego miasta jest mocno przesadzona

serdecznie dziękuję. Panie i Panowie Szacun!!!

Marek Szarawarski
1) Rodowity rabczanin 75+. Korzenie rodziny w uzdrowisku sięgają 30-tych lat XX wieku. Babcia (położna wtedy mówiono akuszerka) z moim ojcem i jego bratem przeprowadziła się do Rabki. Pracowała w Łazienkach przy kąpielach borowinowych. Wybudowała i prowadziła, krótko przed wojną, pensjonat „Maruta” na Nowym Świecie.
2) Nauczyciel, wicedyrektor, dyrektor Zespołu Szkół przy ŚCRU („Pstrowski”) (1973 – 2012)
• Pomysłodawca i realizator akcji „Ratujmy Sanatoria dla Dzieci” (2008 – 2013)
• Pomysłodawca i Przewodniczący Komitetów Organizacyjnych imprez:
• Integracyjnej Spartakiady dla Dzieci i Młodzieży pod patronatem Roberta Korzeniowskiego czterokrotnego mistrza olimpijskiego (2003 – 2012)
• Ogólnopolskiej Zimowej Senioriady w Rabce-Zdroju 2014 – 2024
3) Radny samorządu gminnego Rabki-Zdroju 1998 – 2006, Przewodniczący Rady Miejskiej 2002 – 2004,
Radny Powiatu Nowotarskiego, Przewodniczący Komisji Budżetowej 2006 – 2024
4) Informacje o sanatoriach dziecięcych (Wiadomości Rabczańskie, www.gorce24.pl)
•„Ratujmy sanatoria dla dzieci”
•„Jaka jest perspektywa leczenia dzieci w sanatoriach?”
•„Rabka-Zdrój to nie tylko dzieci ale i wiek trzeci”
•„Akcja Ratujmy sanatoria dla dzieci (RSdD) - przypomnienie!”
5) http://www.zwik-rabka.pl
6) Ekodoradca UM R-Z